નીતા અંબાણીએ જે 500 કરોડનો હાર પહેર્યો હતો , તે પન્નાનો કેવી રીતે થાય છે વેપાર?

અનંત અંબાણી અને રાધિકા મર્ચન્ટના લગ્નની વિગતો આવવા લાગી છે. આવી સ્થિતિમાં અંબાણી પરિવાર આ વખતે શું તૈયારીઓ કરે છે તે અંગે સૌને ઉત્સુકતા છે. લગ્નના કપડા કોણ ડિઝાઇન કરી રહ્યું છે, તો આ વખતે અંબાણી પરિવારની મહિલાઓ કઇ ડિઝાઇનર જ્વેલરી પહેરશે? ઉદાહરણ તરીકે, તમને અનંત અને રાધિકાના પહેલા પ્રી-વેડિંગમાં નીતા અંબાણીએ પહેરેલ સુંદર નીલમણિનો હાર યાદ જ હશે.

નીતા અંબાણીએ જે ગળાનો હાર પહેર્યો હતો તેમાં માત્ર હીરા જડેલા નહોતા, પણ તેમની સાથે 'નીલમ પથ્થર'ની બે મોટી 'ઈંટો' પણ જડેલી હતી. 'નીલમ' વિશ્વનો એવો કિંમતી પથ્થર છે, જેનો હીરા પછી સૌથી વધુ વેપાર થાય છે. જેમ ભારત (સુરત) હીરા કટીંગમાં વિશ્વનું સૌથી મોટું બજાર છે, તેવી જ રીતે તે નીલમણિ કટિંગમાં વૈશ્વિક અગ્રણી છે. રાજસ્થાનનું જયપુર શહેર આ મામલે સૌથી આગળ છે. શું તમે જાણો છો કે નીલમણિનો વેપાર કેવી રીતે થાય છે?

નીલમણિની વિશેષતા શું છે?
નીલમણિ ખરેખર એક સખત રત્ન છે. તે વાયરલ પરિવાર સાથે સંબંધ ધરાવે છે. તેનો લીલો રંગ તેની વિશેષતા છે. એવું માનવામાં આવે છે કે નીલમણિ પ્રથમ ઇજિપ્તમાં ખ્રિસ્તના જન્મના 330 વર્ષ પહેલાં કાઢવામાં આવી હતી. સુંદરતાનો પર્યાય ગણાતી ઇજિપ્તની રાણી ક્લિયોપેટ્રા પાસે 'નીલમ'થી બનેલો ભવ્ય સંગ્રહ હતો.

ભારતમાં પણ નીલમણિનો ઈતિહાસ હજારો વર્ષ જૂનો છે. જ્યોતિષશાસ્ત્રમાં તેને રાશિચક્રના રત્ન તરીકે માન્યતા આપવામાં આવી છે. નીલમણિની 12 રાશિઓ માટે અલગ-અલગ અસરો છે, તેથી મે મહિનામાં જન્મેલા લોકો તેમની રાશિ પ્રમાણે તેનો ઉપયોગ તેમના જન્મ પત્થર તરીકે કરે છે.

નીલમ હંમેશા ભારતમાં જ્વેલરીનો એક ભાગ રહી છે અને હૈદરાબાદના નિઝામ પાસે નીલમણિથી બનેલા આભૂષણોનો સંપૂર્ણ સંગ્રહ છે, જે હવે ભારત સરકારની તિજોરીનો ભાગ છે.

નીલમણિની કિંમત કેવી રીતે નક્કી કરવામાં આવે છે?
'પન્ના'ની કિંમત પણ હીરાની જેમ નક્કી થાય છે. તેની કિંમત પણ 4C એટલે કે કટ, કેરેટ, સ્પષ્ટતા અને રંગ અનુસાર નક્કી કરવામાં આવે છે. જો નીલમણિ ખૂબ પીળો અથવા સફેદ સ્પર્શ ધરાવે છે, અથવા તે ખૂબ જ વાદળી રંગ ધરાવે છે, તો તેનું મૂલ્ય ઘટે છે. તે 'લીલો રંગ' છે જે 'પન્ના' માટે શ્રેષ્ઠ કિંમત લાવે છે.

‘પન્ના’ દુનિયામાં બહુ ઓછી જગ્યાએ જોવા મળે છે. શ્રેષ્ઠ ગુણવત્તાની નીલમણિ કોલંબિયાથી આવે છે. આ ઉપરાંત 'પન્ના' ભારત, ઇજિપ્ત, પાકિસ્તાન, અફઘાનિસ્તાન, રશિયા, ઝામ્બિયા, બ્રાઝિલ, દક્ષિણ આફ્રિકા અને ઓસ્ટ્રેલિયા સહિત લગભગ 16 દેશોમાં જોવા મળે છે. તે જ સમયે, મોટાભાગના ગ્રાહકો કે જેઓ તેના પર પોતાનું જીવન વિતાવે છે તે અમેરિકા અને જાપાનમાં જોવા મળે છે, જે વિશ્વના લગભગ 75% વપરાશને દૂર કરે છે.

નીલમણિમાં પીળાપણું તેની કિંમત ઘટાડે છે

ભારત પાસે કેટલું 'પન્ના' છે?
જો કે ભારતના મધ્ય પ્રદેશમાં પન્ના નામની જગ્યા છે, પરંતુ વાસ્તવમાં અહીં 'પન્ના' નહીં પણ હીરાની ખાણ છે. ઇન્ડિયન મિનરલ યરબુક-2022 મુજબ ભારતમાં લગભગ 55.87 ટન 'પન્ના'નો ભંડાર જોવા મળે છે. આ મુખ્યત્વે ઝારખંડ, રાજસ્થાન, ઓડિશા અને છત્તીસગઢમાં છે.

રાજસ્થાનના અજમેર-રાજસમંદ પટ્ટામાં સારા પ્રમાણમાં અનામત છે. કદાચ આ જ કારણ છે કે જયપુર 'પન્ના' સંબંધિત વેપારનું સૌથી મોટું કેન્દ્ર છે. જયપુરમાં 'પન્ના'ના ગ્રેડિંગથી લઈને કટિંગ, પોલિશિંગ અને જ્વેલરી બનાવવાનું ઘણું કામ થાય છે. જો કે, ભારત 'પન્ના' સંબંધિત કાચા માલની અન્ય દેશોમાંથી આયાત કરે છે અને પછી તૈયાર રત્નોના રૂપમાં તેની નિકાસ કરે છે.

ભારતમાંથી 'પન્ના'ની નિકાસ?
જો આપણે ઇન્ડિયન મિનરલ યરબુક-2022 પર નજર કરીએ તો ભારતમાંથી કટ એન્ડ અનકટ 'પન્ના'ની નિકાસ વાર્ષિક ધોરણે 103% વધી છે. કોવિડને કારણે તેની નિકાસમાં થયેલો ઘટાડો ફરી પાછો ફરી રહ્યો છે. 2021-22માં ભારતે 1090 કરોડ રૂપિયાના 'પન્ના'ની નિકાસ કરી હતી. સૌથી વધુ નિકાસ અમેરિકા, હોંગકોંગ અને થાઈલેન્ડ જેવા દેશોમાં થઈ હતી.

જો આપણે 2018-19ની ભારતીય ખનિજ યરબુક પર નજર કરીએ તો, કોવિડ પહેલા, ભારતે રૂ. 2303 કરોડના મૂલ્યના 'નીલમણિ'ની નિકાસ કરી હતી. 2017-18માં પણ આ નિકાસ 1776 કરોડ રૂપિયા હતી. એટલું જ નહીં, તે વર્ષે ભારતમાંથી 'પન્ના'ની સૌથી વધુ નિકાસ લગભગ 51% હોંગકોંગમાં થઈ હતી. આ પછી અમેરિકા અને થાઈલેન્ડ આવ્યા.