ન તો સોનું કે ન ચાંદી… તો પછી ભારત રત્ન કઈ કિંમતી ધાતુથી બનેલું છે? અને તેને કોણ બનાવે છે

ભારત સરકારે બિહારના પૂર્વ મુખ્યમંત્રી કર્પૂરી ઠાકુરને મરણોત્તર "ભારત રત્ન"થી સન્માનિત કરવાની જાહેરાત કરી છે. બિહારના સમસ્તીપુરમાં જન્મેલા કર્પૂરી ઠાકુર બે વખત રાજ્યના મુખ્યમંત્રી રહ્યા હતા. વર્ષ 1988માં તેમનું અવસાન થયું. શું તમે જાણો છો કે દેશનો સર્વોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કાર ભારત રત્ન કઈ ધાતુથી બનેલો છે? કોણ અને ક્યાં બનાવે છે?

'ભારત રત્ન'ની શરૂઆત વર્ષ 1954 માં કરવામાં આવી હતી અને 1955 થી મરણોત્તર એનાયત થવાનું શરૂ થયું હતું. સાહિત્ય, કળા, રાજકારણ, સમાજસેવાથી માંડીને વિવિધ ક્ષેત્રોમાં ઉત્કૃષ્ટ કામગીરી કરનાર વ્યક્તિને ભારત રત્ન આપવામાં આવે છે. માહિતી અને પ્રસારણ મંત્રાલયની વેબસાઈટ પર આપવામાં આવેલી માહિતી અનુસાર દર વર્ષે વધુમાં વધુ ત્રણ લોકોને ભારત રત્ન આપવામાં આવી શકે છે. એવું જરૂરી નથી કે એવોર્ડ દર વર્ષે આપવામાં આવે.

ભારત રત્નથી સન્માનિત વ્યક્તિને રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા સહી કરેલું પ્રમાણપત્ર અને મેડલ આપવામાં આવે છે. પૈસા આપવામાં આવતા નથી. ભારત રત્ન માટે આપવામાં આવેલ મેડલ પીપળના પાન જેવો દેખાય છે, જે શુદ્ધ તાંબાથી બનેલો છે. તેની લંબાઈ 5.8 સેમી, પહોળાઈ 4.7 સેમી અને જાડાઈ 3.1 મીમી છે. પાંદડા પર પ્લેટિનમનો ચમકતો સૂર્ય છે. તેની ધાર પણ પ્લેટિનમથી બનેલી છે.

ભારત રત્ન ની બીજી બાજુ એટલે કે તળિયે ચાંદીમાં હિન્દીમાં ભારત રત્ન લખવામાં આવે છે. જ્યારે પાછળની બાજુએ અશોક સ્તંભની નીચે હિન્દીમાં 'સત્યમેવ જયતે' લખેલું છે. માહિતી અને પ્રસારણ મંત્રાલયના જણાવ્યા અનુસાર, કોલકાતા મિન્ટ દ્વારા ભારત રત્ન તૈયાર કરવામાં આવે છે. ખૂબ જ અનુભવી કારીગરો મહિનાઓની મહેનત પછી મેડલ તૈયાર કરે છે.

'ભારત રત્ન'ના ટંકશાળ દરમિયાન, દરેક વસ્તુ પર ખૂબ નજીકથી નજર રાખવામાં આવે છે. મંત્રાલયના જણાવ્યા અનુસાર, ભારત રત્ન તેની સાથે જોડાયેલી લાંબી હસ્તકલા પરંપરા ધરાવે છે અને તેણે કાસ્ટિંગની દુનિયામાં એક અનોખું સ્થાન કોતર્યું છે. ડિઝાઇનમાં શ્રેષ્ઠતા માટે, આ કાર્ય ફક્ત ટંકશાળના અનુભવી કારીગરોને આપવામાં આવે છે. વર્ષ 1757માં સ્થપાયેલી કોલકાતા મિન્ટ શરૂઆતથી જ ભારત રત્નનું ઉત્પાદન કરી રહી છે. પદ્મ વિભૂષણ, પદ્મ ભૂષણ, પદ્મ શ્રી, પરમ વીર ચક્ર અને તમામ નાગરિક, સૈન્ય, રમતગમત અને પોલીસ મેડલ પણ અહીં તૈયાર કરવામાં આવે છે.

ભારત રત્ન સાથે જોડાયેલી બીજી એક મહત્વની વાત છે. આ એવોર્ડ મેળવનાર વ્યક્તિ તેના નામની આગળ કે પાછળ તેને ઉમેરી શકશે નહીં. હા, તમે તમારા બાયોડેટા, વિઝિટિંગ કાર્ડ વગેરે જેવી વસ્તુઓ પર ચોક્કસપણે તેનો ઉલ્લેખ કરી શકો છો.