કોલગેટ, મારુતિ અને બાટા, શું આ બધી ભારતીય કંપનીઓ છે? ભારતમાં સૌથી વધુ ઉત્પાદનો વેચાય છે, તેની શરૂઆત ક્યાંથી થઈ?

દેશમાં એવી કેટલીક પ્રોડક્ટ્સ વેચાય છે જેના નામ દરેક બાળકના હોઠ પર હોય છે. ટૂથપેસ્ટની વાત કરીએ તો સૌથી વધુ વેચાતી બ્રાન્ડ કોલગેટ છે. તેવી જ રીતે, ફૂટવેર કંપની બાટા છે, જેનું નામ ફક્ત શહેરોમાં જ નહીં પરંતુ દૂરના ગામડાઓમાં પણ લોકો જાણીતું છે. કાર મેન્યુફેક્ચરિંગ કંપની મારુતિનું શું કહેવું છે. જો તમે દેશમાં રસ્તા પર 10 કાર જોશો તો તેમાંથી 5 મારુતિની હશે. હવે સવાલ એ થાય છે કે શું આ પ્રોડક્ટ્સ બનાવનારી કંપનીઓ જે દેશના ખૂણે-ખૂણે અને દરેક ઘર સુધી પહોંચી ગઈ છે તે ભારતીય છે?

વાસ્તવમાં, મારુતિ બાટા અથવા કોલગેટ (મારુતિ, બાટા અને કોલગેટ) બન્યા, તેમની પ્રોડક્ટ્સનો ઉપયોગ એટલા લાંબા સમયથી થઈ રહ્યો છે કે તેમના નામ દેશના બાળકોમાં લોકપ્રિય થઈ ગયા છે. ભલે તે બની શકે, આ ત્રણેય કંપનીઓનો માર્કેટ શેર એટલો ઊંચો છે કે અન્ય કોઈ કંપની તેમની નજીક પણ ન આવી શકે. કોલગેટની વાત કરીએ તો દેશમાં ટૂથપેસ્ટ સેક્શનમાં તેનો 50 ટકા હિસ્સો છે. તેવી જ રીતે, જો આપણે મારુતિ પર નજર કરીએ, તો વ્યક્તિગત વાહન સેગમેન્ટમાં તેનો હિસ્સો પણ 45 ટકાથી વધુ જોવા મળે છે. જો આપણે ફૂટવેર મેન્યુફેક્ચરિંગ કંપની બાટા વિશે વાત કરીએ તો ભારતમાં 30 ટકાથી વધુ માર્કેટ પર તેનું નિયંત્રણ છે. તેના દેશભરમાં લગભગ 1,221 સ્ટોર્સ ખુલ્લા છે. હવે આ કંપનીઓની શરૂઆત ક્યાંથી થઈ અને તેઓ ભારતમાં કેવી રીતે વર્ચસ્વ જમાવી તે વિશે વાત કરીએ.

કોલગેટનો જન્મ અમેરિકામાં થયો હતો
ટૂથપેસ્ટ કંપની કોલગેટની શરૂઆત વર્ષ 1873માં એટલે કે 150 વર્ષ પહેલાં અમેરિકન નાગરિક વિલિયમ કોલગેટ દ્વારા કરવામાં આવી હતી. શરૂઆતમાં આ કંપની માત્ર સાબુ વેચતી હતી, પરંતુ પછીથી કાચની બરણીમાં ટૂથપેસ્ટ વેચવા લાગી. આજે આ કંપની વિશ્વના 50 ટકા ટૂથપેસ્ટ માર્કેટને નિયંત્રિત કરે છે. કંપનીએ ભારતમાં 1937માં પ્રવેશ કર્યો હતો, પરંતુ તેની પ્રોડક્ટ્સ 1983માં જ બજારમાં આવી હતી. વર્ષ 1988માં કંપનીને દર વર્ષે 24,000 ટન ફેટી એસિડ બનાવવાનું લાયસન્સ મળ્યું, જેમાંથી ટૂથપેસ્ટ બનાવવામાં આવે છે.

બાટા શૂઝ યુરોપમાં બનાવવાનું શરૂ કર્યું
ભારતીયોના સ્થાનિક ફેવરિટ ગણાતા બાટા શૂઝની શરૂઆત સૌપ્રથમ યુરોપિયન દેશ ચેકોસ્લોવાકિયામાં કરવામાં આવી હતી. વાસ્તવમાં, ચેકોસ્લોવાકિયાના લિન ગામમાં એક બાટા પરિવાર હતો, જેનો મૂળ વ્યવસાય જૂતા બનાવવાનો હતો. આ પરિવારની આઠમી પેઢીના ત્રણ ભાઈ-બહેન થોમસ, અન્ના અને એન્ટોનિન બાટાએ 21 સપ્ટેમ્બર, 1894ના રોજ પહેલીવાર બાટા કંપનીનો પાયો નાખ્યો હતો. તેમણે પરંપરાગત શૂઝને બદલે ડિઝાઈનર શૂઝ બનાવવાનો આગ્રહ રાખ્યો અને ટૂંક સમયમાં જ તેમના વર્કશોપમાં કામ કરતા લોકોની સંખ્યા 50 સુધી પહોંચી ગઈ. થોડા વર્ષો પછી, તેઓએ મશીન દ્વારા જૂતા બનાવવાનું શરૂ કર્યું અને બાટા મોટા પાયે ફૂટવેરનું ઉત્પાદન કરનાર યુરોપની પ્રથમ કંપની બની. બાટા 1931માં ભારતમાં પ્રવેશ્યો અને આજે અહીં ચાર મોટી ફેક્ટરીઓ કામ કરે છે.

મારુતિનો જન્મ જાપાનમાં થયો હતો અને ભારતમાં મોટો થયો હતો
મારુતિ, જેને ભારતની મોસ્ટ વોન્ટેડ ફેમિલી કાર માનવામાં આવે છે, તેની શરૂઆત જાપાનમાં પણ વર્ષ 1981માં મારુતિ ઉદ્યોગ લિમિટેડના નામથી કરવામાં આવી હતી. તે ભારત સરકાર અને સુઝુકી મોટર કોર્પોરેશન, જાપાન વચ્ચેનું સંયુક્ત સાહસ હતું, જે પાછળથી સંપૂર્ણપણે સુઝુકીની માલિકીનું બની ગયું હતું. હાલમાં, તેની મોટાભાગની કાર ભારતમાં જ બને છે અને ઉપયોગમાં લેવાય છે, પરંતુ કંપનીની માલિકી જાપાનની સુઝુકી મોટરની છે. આ કંપની મારુતિનો 56 ટકાથી વધુ હિસ્સો ધરાવે છે.